Klimaty Łagowskie
8 listopada 2014
Łagów szachulcowy - tyle pozostało…
Łagów w 1945 r. zaraz po 1 lutego po przejęciu ,ale przecież trwającej II wojnie światowej, i w następnych miesiącach i latach, jako wieś o zabudowie miasteczkowej był mocno prusko podobny – szachulcowy.
Ten wygląd tutaj i do teraz, można też oglądać w wielu wsiach, miasteczkach i miastach o pruskim rodowodzie i prawie 700-leciu kształtowania się niemieckości. W „Klimatach Łagowskich” pokażemy pozostałości budownictwa szachulcowego szerzej niż w Łagowie, szerzej niż w gminie. Podobnie dotkniemy ciekawostki budowlanej czyli dachów naczółkowych także widocznych w lokalnym budownictwie, kryciu dachów.
 Dom szachulcowy Fot. 1 |
 Dom szachulcowy Fot. 2 |
 Dom szachulcowy Fot. 3 |
I tak mieliśmy i mamy Łagów szachulcowy, Lubniewice szachulcowe, Bledzew, Toporów, Gościkowo, Skwierzynę, itp. Szachulec, typowe w budownictwie pruskim zastosowanie materiału budowlanego i sposobu budowania dla tych ziem, gdzie mogło brakować innych – piaskowca, wapienia, cementu. Także takie, lokalne zastosowanie mają też inne państwa, jak Francja, Anglia, Rosja, szeroko pojęta. Tam też charakterystyczne, w tym kościelne, piękne strzeliste duże budownictwo, do dziś świetnie się prezentujące. A technika i czasy były uboższe przecież.
Ziemie pruskie, tzw. Wschodnie Prusy, patrząc ze strony Niemiec oczywiście, budowali tam właśnie systemem szachulcowym czyli tanim, i jak już wiemy trwałym. Tamte czasy także miały swoich twórców, budowniczych, pomysły architektoniczne. Budowano duże obiekty sakralne, mieszkalne, piętrowe, inwentarskie, gospodarcze, stodoły i przybudówki.
 Dom szachulcowy Fot. 4 |
 Dom szachulcowy Fot. 5 |
 Dom szachulcowy Fot. 6 |
Szachulcowe budowanie, to szkielet z drewna, belek, tzw. Fachwerk, z drewna, bo przecież tego materiału nigdy nie brakowało. Tak przygotowany szkielet zabudowywano, czyli fachowo wypełniano tym, co było dostępne lokalnie (czym region bogaty), gliną, bacząc do czego jednak ma służyć budowla, aby była bezpieczna, trwała, niedroga.
Zadaliśmy sobie pytanie: co zostało, co zniszczono przez nieuwagę planowania, decyzje pochopne, brak wiedzy, czasy stanowienia władzy z tego co mogło być ozdobą lokalną. Tylko zły stan budowli, konieczność budowy nowych tras, parkingów, obiektów, przestawanie w kolizji z nowym, a niezbędnym mógł pozwalać na tzw. błędy, samowolę. Inaczej były to złe decyzje, a mogły być ciekawostki i perełki teraz.
Poszliśmy ulicami Łagowa z aparatem fotograficznym, dokumentując to, co widać, to, co otynkowano i co wiemy, że było, co zburzono, i nic nie zrobiono, burząc powodując ruinę. Ile znaleźliśmy, ile zostało budowli, ile udało się określić na bieżąco – wspieramy zdjęciami.
ul. Toporowska 9, duży prywatny dom, zabytkowy, z 1904 roku, parter murowany, piętro szachulcowe,
ul. Toporowska 11, duży dom komunalny teraz, od lat siedziba Wiejskiego Ośrodka Zdrowia, z 1904 roku, parter i piętro murowany, piętro najwyższe szachulcowe,
przy ul. Paderewskiego róg Podgórnej – dom komunalny, piętrowy, murowano – szachulcowy, zbudowany w 1911 roku,
pobliska ul. Sulęcińska, w kierunku na Jemiołów, przy ulicy, z małym podwórkiem, mocny duży dom z prawie płaskim dachem – ładne balkony.
 Dom szachulcowy Fot. 7 |
 Dom szachulcowy Fot. 8 |
 Dom szachulcowy Fot. 9 |
Przy ulicy Bolesława Chrobrego, w pobliżu kina „Świteź” – duży budynek w zasobach komunalnych z przełomu XVIII/XIX wieku, parterowy z użytkowanym od lat mieszkalnie poddaszem, przykryty dachem naczółkowym. Budownictwo klasycznie szachulcowe – dom częściowo i niepotrzebnie tynkowany.
Patrząc aktualnie na w/w budynek i jego inne przeznaczenie – dom mógłby spełniać inne funkcje jak domu kultury, zajazdu – gospody, Siedziby stowarzyszeń, Izby Muzealnej, szczególnie gdy tuż obok jest nieczynne kino „Świteź”… Brak także perspektyw dla tzw. parkingu – i co dalej?!
Jeszcze przy ulicy Bolesława Chrobrego, przy Amfiteatrze jest czytelnej konstrukcji budynek gospodarczy szachulcowy, dawniej prywatna stolarnia, przed II wojną warsztat ślusarski i chyba ówczesne miejsce do zakupu benzyny i olejów (Tankstelle).
Jak od setek lat Brama Marchijska – jedna z dwu bram w Łagowie. Zbudowana w XVI wieku została nadbudowana w XVIIIw., i w XIX wieku przebudowana, od wtedy wyższa, piętrowa i szachulcowa.
Już w ulicy T. Kościuszki druga – Brama Polska, budowla gotycka z XV wieku, przebudowywana w XVIII i XIX wieku cegłą w górę z dachem dwuspadowym – szachulec jako poddasze, naczółek.
 Dom szachulcowy Fot. 10 |
 Dom szachulcowy Fot. 11 |
Praktycznie kończy się tutaj w czystej, wzrokowej postaci ilość budynków zamieszkanych, użytkowych bieżąco o konstrukcji szachulcowej. Jeszcze odwiedzamy ul. Mostową na kierunku Żelechów, gdzie za 25 metrowej wysokości i 40m długości torów wiaduktem, mamy na kolejnym wzniesieniu o płaskiej powierzchni boiskowej, nieczynne obiekty dawnego PGR-u. tam znajduje się bardzo ciekawy budynek administracji rolnej, mieszkalny, którego piętrowe ściany są szachulcowe – widoczne od „pleców”, od strony obiektów campingu czynnego i estetycznego. Dla zainteresowanych takimi budowlami są tam jeszcze warte obejrzenia magazyny i dawne obiekty gospodarcze i inwentarskie oraz mała gorzelnia ze smukłym kominem czekające na kolejnego dobrego właściciela…
Jeśli tutaj nie pominęliśmy innych obiektów użytkowych i zamieszkałych w Łagowie, to byłoby aktualnie wszystko.
W kolejnych wędrówkach już niestety domy otynkowane, także pseudo szachulcowe, drewniane, inwentarskie i gospodarcze, różnego przeznaczenia oraz budowle sakralne na terenie gminy i poza nią. Jako ciekawostki.
Opracował
Ryszard Bryl
11 listopada 2014
Łagów szachulcowy – otynkowany cz. II
Łagów szachulcowy, otynkowany, to też ten Łagów gdzie jeszcze odrobinę jest szachulec, jest odkryty, chwilowo odkryty lub zatynkowany.
Jakby nie patrzeć, da się zauważyć budowle mniejsze, uboższe w konstrukcji z tymi elementami jakie prezentuje autor od pierwszego odcinka. Na zdjęciach prezentujemy to co zostało od XVIII wieku – domek na kurzej stopce, po domy i obejścia zespolone – dom, podwórko, komórki, szopy. Te budowle znikały, były tynkowane w Polsce Ludowej bo się ich czas istnieni a zakończył, powstawały nowe projekty. To co zostało pokazujemy na zdjęciach, to już Łagów w innej rzeczywistości właścicielskiej, państwowej, ekonomicznej wreszcie. Obecny Łagów to obszar turystyczny rozwijający się także budowlano.
Na szachulec i jego miejsce, nie tylko w Łagowie warto patrzeć z perspektywy czasu minionego.
 Budynek szachulcowy Fot. 1 |
 Budynek szachulcowy Fot. 2 |
 Budynek szachulcowy Fot. 3 |
Poszukując prawdziwości tego co było i tego co jeszcze pozostało, szukając czy ten budynek otynkowano, choć swoim wyglądem wskazujący, że może być o konstrukcji szachulcowej, zaglądałem do lokatorów, właścicieli domów, na strychy i podwórka aby uniknąć błędu.
I udawało się, polowałem, podglądałem, fotografowałem lub prosiłem innych o to samo. Patrząc inaczej na budownictwo lokalne, szachulcowe, pruskie do początków XX wieku, po częściowo znanych metrykach powstania domów – można je umownie pogrupować.
I tak okolice podzamcza południowego i wschodniego czyli okolice kościoła pw. Św. J. Chrzciciela do Bramy Polskiej to jeden zespół szachulcowy, otynkowany i w czystej postaci, ale częściowo już nie istniejący. Okolice Bramy Marchijskiej, czyli podzamcze południowo – zachodnie, to kolejny zespół budowli, z których ostał się tylko po II wojnie światowej otynkowany budynek zdjęcie nr 1 - ponownie od 2009r. Informacja Turystyczna i Izba Muzealna.
 Budynek szachulcowy Fot. 4 |
 Budynek szachulcowy Fot. 5 |
 Budynek szachulcowy Fot. 6 |
Już za bramą Marchijską czyli na ul. Chrobrego, ulicy bardzo długiej, to także po obu stronach szachulec parterowy i w latach 20 – tych i 30 – tych zastąpiony mocną budowlą np. niemiecki bank – obecnie Poczta Polska. Niektóre domy były tynkowane od ulicy tylko np. p. Jarzyny, a pozostawały nietynkowane budynki gospodarcze.
Na łuku ulicy gdzie stały budynki leśnictwa, także były obiekty szachulcowe, później tynkowane lub wyburzane.
Odcinek kilkaset metrów dalej w kierunku kina „Świteź” na kolejnym łuku ulicy B. Chrobrego znany już duży budynek częściowo tynkowany oraz dwa obok siebie budynki szachulcowe (obok domu p. Łużyńskich z datą 1926 r.) Za b. stacją CPN – u, w kierunku Poźrzadła wzdłuż ul. Toporowskiej nie w pełni potwierdzone, ale prawdopodobnie 2 -3 domy szachulcowe, parterowe, teraz na działkach prywatnych zabudowywane. Aby pokazać jak Łagów przyjmował postać zatynkowaną jest letni remont starego budynku przy ul. T. Kościuszki ( dawniej dom pastora niemieckiego) gdzie widzimy obie postacie budowli.
 Budynek szachulcowy Fot. 7 |
 Budynek szachulcowy Fot. 8 |
 Budynek szachulcowy Fot. 9 |
Idąc dalej za Bramą Polską mamy trzy domy otynkowane, parterowe, ładnie wyglądające p. Styczyńskich p. Wiatrówi p. Bielińskich – teraz w innych prywatnych rękach właścicielskich. Tynki położono po 1970 r. Ostatnią grupą domów małych, szachulcowych, marnych konstrukcyjnie jest to, co pozostało przy ul. Prostej. Tylko konstrukcje stare, burzone, upadające, szczytowe, odstające od siebie pokazują, że był to odcinek Łagowa szachulcowego.
Opracował
Ryszard Bryl
16 listopada 2014
Łagów szachulcowy – którego już nie ma. Cz III.
Dawnego Łagowa już niema, czasy się zmieniają, to już 65 lat, gdy nastąpiły przesiedlenia i zasiedlenie tych obszarów.
Podobnie zniknęły jak ludzie ich charakterystyczne budowle,
budownictwo poprzednich wieków – Fachwerk – nie zawsze budownictwo mocne, trwałe, najwyższej jakości...
Łagów i okolice to miejsca gdzie także było wiele budynków o konstrukcji szachulcowej. Jak było pokazują zachowane zdjęcia, części tych budowli nie udało się zgromadzić w czystym fotograficznym ujęciu.
Trzeba zaznaczyć, że obok kościoła, zamku i domu pastora były przynajmniej dwie budowle szachulcowe – mieszkalna i gospodarcza.
Na terenie obecnego Ośrodka Wczasowego „Leśnik” była przynajmniej jedna budowla o konstrukcji szachulcowej – budynek gospodarczy – to były tereny Oberförstere i Lagow (nadleśnictwa).
Na przełomie lat 1980-81 jako ostatni został wyburzony pod potrzeby nowego budownictwa dwurodzinny dom szachulcowy, który zamieszkiwali p. M. Szczepaniak
i państwo Chlebowscy przy ul. B. Chrobrego (brak zdjęcia).
Zamieszczone zdjęcia pokazują gdzie był szachulec – domy prostej konstrukcji, bez wody i kanalizacji.
Zdjęcia pokazują stan zabudowy z przełomu XIX i XX wieku do czasu ich
wyburzenia – ok. 1952 r. To tutaj na odcinku 120 m obecnej ul. T. Kościuszki d. Ring, zamieszkiwała rodzina noblisty G. Domagka.
Albo było to przy Bramie Marchijskiej – w nieistniejącej grupie domków szachulcowych
nazywanych Zaułkiem Malarzy (niem.), albo kilkadziesiąt kroków dalej w długim budynku z cegły (ob. parkingu) na wprost restauracji „Pod basztą”, albo też na wspomnianych już obszarach za domem pastora, bliżej jeziora i kościoła, gdzie też były budynki szachulcowe. Władze polskie swoimi decyzjami zarządziły likwidację szachulca w w/w miejscu w latach 1947 – 1954 i efekt ten oglądamy do dzisiaj – budownictwa tego nie ma lub pozostawione – otynkowano...
Opracował
Ryszard Bryl
Korzystano ze zbiorów zdjęć niemieckich posiadanych w archiwum „KŁ”
20 lutego 2015
Łagów szachulcowy – za rogatkami (cz.IV)
Lata po 1945 roku na ziemiach polskich, to czas skończonej już tradycji budowy nowych i zabudowy konstrukcjami o charakterze techniki budowlanej u Niemców, szachulcem zwanej.
Fachwerk, szachulec, budowa szkieletowa, mur pruski to zbliżone konstrukcyjnie budynki – domy mieszkalne, spichlerze, stodoły, szopy, dzwonnice, kościoły. Ta liczna, znana i popularna w poprzednich wiekach technika budowlana przetrwała i jest widoczna nadal choć rzeczywiście ubyło jej i ubywa zestarzała się konstrukcja, zaniedbano ją, jest niepotrzebna i przeszkadza w obejściu, planuje się zmiany budowlane, otynkowano i przebudowano. To tylko te powody jakie mogły już być przyczyną zmian i likwidacji obiektów – czas ich przeminął, stają się ciekawostkami budownictwa, stają się chronione...
Wieki, jak życie przemijają, budownictwo też rządzi się swoimi prawami, to nie jest wiek XVI-ty, XVII-XVII czy XIX-ty. Mamy XXI wiek. Najgorsze co warto pamiętać, poza koniecznością w/w zmian, była ta, że z dużą premedytacją zniszczono obiekty przydatne...
Do dnia dzisiejszego, w prawie każdej miejscowości tzw. Ziem Zachodnich i Północnych można bez trudu znaleźć i wyróżnić budowle szachulcowe – szkieletowe, różnego przeznaczenia i ich współczesnego wykorzystania.
Kościół w Niedźwiedziu - drewniano – murowany kościół, poprzednio zbór protestancki, obecny wygląd od 1930r. Po przebudowie.
Kontynuując cykl Łagów szachulcowy, poniżej przedstawiam zdjęcia ilustrujące szachulec w okolicy Łagowa...
Poźrzadło - Pastorówka (dawniej), Frankówka obecnie, w pobliżu kościoła, teraz obiekt w rękach prywatnych Jerzego Ludwikowskiego stanowi jeden z kilku budowli szachulcowych – turystycznie wykorzystywany.
Poźrzadło – kościół z 1760r., obecnie służący dwu wyznaniom we wsi – obrządkowi prawosławnemu i rzymsko – katolickiemu (wieża z 1859r., na miejscu starej). Parafia Toporów, kościoły filialne.
Łagówek – nieczynny, mały obiekt po wiejskiej OSP, kiedyś z uwagi na drewnianą zabudowę, słomiane dachy, straż starała się mieć każda wieś, podobnie wiejskiej staw z wodą dla bydła i gaszenia pożarów i in. czynności.
Sieniawa – zabytkowa stodoła na terenach przypałacowych do 1945r. - dobrach rycerskich, hrabiowskich, potem do 1990r. Tereny PGR-u.
Żelechów – kościół szachulcowy, filialny – parafia Łagów. Kościół z 1648 roku z drewnianą wieżą wymagającą remontu. Także klasycznie zabudowana z najprostszych, dostępnych materiałów stodoła gospodarcza.
Łagów – na końcu jeziora Trześniowskiego – dawny młyn wodny, hotel (Buchmuhle) Bukowy Młyn i restauracja o konstrukcji szachulcowej... (obiekty zniszczono po 1945r.)
Leśniczówka Gronów - „u Tomczaka” nie istnieje – nakręcano tam film „Nie będę cię kochać” reż. Janusza Nasfetera w 1973 roku, z Tadeuszem Janczarem w roli głównej. Położenie – na końcu jeziora Łagowskiego z biegiem początkowym rzeczki Łagowy do Pliszki. Teraz dobre tereny pod nadzorowane biwaki.
Tekst
Ryszard Bryl
Zdjęcia: Ryszard Bryl, archiwum „Klimaty Łagowskie”
zbiory niemieckie, zbiory widokówek Muzeum
Regionalnego w Świebodzinie
Materiały do publikacji na stronie
przygotowała: Dominika Jackowiak
27 października 2014
Relacja księdza Rudolfa Meiera z okresu zimowego 1939/40 z parafii katolickiej w Sulęcinie i Ośnie (Zielenzig, Drossen)
Dotyczy budowy kapliczki – kościółka drewnianego w Lagow / Łagowie.
W Łagowie i przyległych miejscowościach przyrost ludności wyznania katolickiego w latach dwudziestych zaczęła stosunkowo wzrastać.
Ponieważ Lagów jest „powietrznym kurortem”/Luftkurort, panuje tutaj w lecie żywo rozwijająca się turystyka. Trudności w podążaniu za obowiązkami chrześcijańskimi katolickiej miejscowej ludności lub tylko czasowo przebywającym katolikom były wielkie, ponieważ najbliższe kościoły katolickie znajdowały się w Świebodzinie, Lubrzy lub Sulęcinie.. W tych miejscowościach odbywały się msze święte. W związku z tym nastała konieczność zabudowania kościoła katolickiego.
W dniu 05.09.1925 roku zawarto umowę katolicką pomiędzy mistrzem krawieckim Bernardem Schmelter i jego żoną, z radą kościelną w Sulęcinie.
W tej umowie mistrz krawiecki Bernard Schmelter daruje kościołowi rzymsko – katolickiemu w Sulęcinie mieszkania dla księdza katolickiego, posesję do zabudowania kościoła katolickiego oraz jego urządzenia. Owa posesja leży obok dworca kolejowego wraz z pasmem pola wzdłuż skarpy drogi o szerokości 22 metrów. Umowa została zawarta pod warunkiem, że nabywca zobowiązuje się licząc czas od 01.10.1925 r. zbudować kościół na w/w posesji, a jej wartość to 150 złotych marek.
Starania w tym kierunku rozpoczęły się 15.07.1926 roku. Pan kardynał wrocławski udzielił zezwolenia i wezwał wiernych do udzielenia pomocy w formie ofiar. Żeby nadążyć za potrzebami ludności w zakresie odprawiania niedzielnej mszy, mistrz piekarski Heidrowski udostępnił w Łagowie, w swoim domu na I piętrze pokój.
Pierwszą msze odprawiono dnia 04.11.1929. Ilość uczestniczących pierwszej mszy liczyła 42 osoby. W dniu Wniebowstąpienia Pańskiego wzrosła do 90 dusz. Msze święte odprawiano w Łagowie w tym czasie tylko raz w miesiącu i przyjeżdżał ksiądz katolicki z Sulęcina. W dniu 07.07.1928 Rada Kościelna w Sulęcinie postanowiła zbudować kościół w Łagowie. Plan budowy został sporządzony przez radcę rządowego Dr. Berge – Schäfer i zlecono firmie Dolling z Łagówka / Neu Lagow.
W dniu 08.08.1929 został ksiądz proboszcz Pan Machunze z Sulęcina upoważniony przez kardynała Bertrama do złożenia kamienia węgielnego pod kościół katolicki w Łagowie. Poświęcenie nowego kościoła nastąpiło w dniu 29.09.1929 r. o godzinie przedpołudniowej – 1000.
W roku 1930 proboszcz z Kaławy/Calau przekazuje w darze dla nowego kościoła w Łagowie dzwon, odlew w brązie o średnicy 30cm.
Opracował
Ryszard Bryl
Od redakcji:
Łagów zamiennie pisany Lagow
Kaława/ Calau, Kalau,
Sulęcin/ Zielenzig,
Ośno Lubuskie/ Drossen
Wrocław / Breslau
Lagow – Luftkurort / miejscowość lecząca zdrowym powietrzem
Tłumaczenie z j. niemieckiego
Peter Głogowski – Łagów
Opracował Ryszard Bryl na podstawie maszynopisu otrzymanego od mieszkańca tych ziem do 1945r. Pastora H.D. Winklera. Pt. „Chronik der katholischen Pfarrei Zielenzig-Drossen”. Wszystkie zdjęcia w tym artykule są publikowane po raz pierwszy.
Drewniany kościółek w Łagowie (Lagow) w trakcie budowy.